De zoektocht naar lichamelijke oorzaken van chronische pijn doet vaak meer kwaad dan goed, stelt ‘pijnfilosoof’ Sabrina Coninx. Ze bepleit een pijnvriendelijke maatschappij, die het lijden op andere manieren verlicht.
Het is een soort affiniteit met de underdog, die filosoof Sabrina Coninx drijft naar pijn als onderzoeksthema. Want pijn, dat zou een simpel fenomeen zijn. Een signaal dat je wijst op schade in je lijf, zodat je je hand wegtrekt als die tegen een hete pan aankomt en ’m vervolgens ontziet om de aangetaste huid te laten genezen. Dit in tegenstelling tot de meer verheven fenomenen als emotie, waar fysieke, psychische en sociale factoren in samenballen. “Maar hoe meer we over pijn leren, hoe complexer het blijkt te zijn”, aldus Coninx. En daarmee wordt het ook steeds interessanter, vindt ze.
Die misvatting van pijn als simpel signaal is niet zonder consequenties, stelt de Duitse Coninx, die als universitair docent werkt bij de Vrije Universiteit in Amsterdam. Die onterechte simplificatie raakt vooral patiënten die kampen met chronische pijn, waarvoor geen directe lichamelijke oorzaak wordt gevonden. “We kunnen hen een boel frustratie en leed besparen als we pijn nemen voor wat het is: een subjectieve ervaring. Als je het voelt, dan is het er, ongeacht of er schade aan het lichaam is.”
Het zijn deze consequenties in de echte wereld die Coninx’ enthousiasme voor pijnfilosofie verder aanwakkeren. “Als filosoof krijg je niet vaak de kans om verschil te maken buiten de ivoren toren. Maar pijn is zo wezenlijk in het dagelijks leven. Beter begrip ervan kan echt iets betekenen voor mensen.”
Wat klopt er niet aan de notie van pijn als simpel lichamelijk signaal? “Van alles. Allereerst is het fysieke signaal an sich al niet simpel. Als je je arm stoot, voel je pijn, maar als je vervolgens over die plek wrijft, neemt de pijn af. Activatie van andere tastzenuwen in de huid verdoezelt dus het pijnsignaal. Ook de hersenactiviteit die samengaat met een pijnsensatie is verre van overzichtelijk, bijna het hele brein komt erbij in actie. Er is geen ‘pijncentrum’ in het brein, waar je op zou kunnen ingrijpen om pijn te dempen.
“Bovendien weten we steeds meer over de psychologische processen die pijn beïnvloeden. Angst wakkert pijn bijvoorbeeld aan, terwijl het gevoel van controle het tegenovergestelde teweegbrengt. De aanwezigheid van een vertrouwd persoon tempert de pijn, net als aanraking. Britse onderzoekers ontdekten zelfs dat de beeltenis van Maria voor gelovigen een pijnstillende werking kan hebben.